محمد نخجوان

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم)

معروف به امیر موثق، فرزند محمد باقرخان امیر تومان، تحصیلات نظامى خود را در روسیه انجام داده است و پس از مراجعت از روسیه داخل قراقخانه شد و درجات نظامى را طى نمود. در 1295 ش با درجه سرتیپى رئیس ستاد دیویزیون قزاق شد و بعد تا 1300 تدریجا درجه میرپنجى و امیر تومانى گرفت و به او لقب امیرموثق داده شد. در كودتاى 1299 فرمانده آتریاد قزوین بود و در 1300 در تركیبات جدید قشون درجه سرتیپى گرفت و به ریاست مدارس كل نظام منصوب گردید. دانشكده افسرى و دبیرستان نظام را به سبك كشورهاى اروپائى دائر نمود. غالب امراى ارتش از شاگردان امیرموثق هستند و او حق تعلیم بر آنها دارد. در 1306 ش به جاى سرتیپ حبیب‏الله خان شیبانى به ریاست ستاد ارتش رسید و ریاست مدارس نظام نیز با او بود. در 1310 درجه سرلشكرى گرفت. تا سال 1313 ریاست ستاد را تصدى مى‏كرد. در این سال سرلشكر ضرغامى به ریاست ستاد و او به وزارت جنگ در كابینه فروغى معرفى شد و تا 1315 در این سمت بود. در این سال جاى خود را به سرلشكر امیرفضلى داد و خود به ریاست بازرسى مالى منصوب شد. در شهریور 1320 پس از بازداشت سرلشكر احمد نخجوان وزیر جنگ وقت سرلشكر محمد نخجوان براى چند روزى عهده‏دار وزارت جنگ شد. در 1321 پس از تشكیل مجدد دانشگاه جنگ به ریاست آنجا منصوب و هفت سال در آن سمت باقى بود. در فروردین 1327 درجه سپهبدى به او اعطا شد. امیرموثق در حقیقت چهارمین سپهبد ایران محسوب مى‏شود. قبل از او فقط سپهبد امیراحمدى، سپهبد شاه‏بختى و سپهبد یزدان پناه به این درجه رسیده بودند. در همان سال جهانبانى و رزم‏آرا درجه سپهبدى دریافت كردند. پس از تشكیل مجلس سنا در 1328 سپهبد محمد نخجوان سناتور انتصابى شد و در 1331 به استاندارى خوزستان رسید و از 28 مرداد به بعد دیگر كارى به او ارجاع نشد. نخجوان تألیفاتى هم دارد كه مهمترین آنها دو جلد كتاب جنگ بین‏الملل دوم و تاریخ جنگ تركیه و یونان است. امیرموثق از یك خانواده قفقازى است كه پس از جنگ‏هاى ایران و روس به ایران مهاجرت كردند و تمام آنها در خدمت ارتش ایران بوده‏اند. همسر امیر موثق دختر مرحوم میرزا احمدخان علاءالدوله بود. وفات او در سال 1354 ش در 86 سالگى اتفاق افتاد. شایع است كه ژنرال آیرن ساید قبل از پیشنهادى كودتاى 1299 به رضاخان به امیر موثق مراجعه و او را براى این كار نامزد مى‏كند ولى امیرموثق از قبول آن خوددارى مى‏نماید. امیرموثق در 25 مرداد 1332 كه شاه فرار كرد تلگراف تبریكى به دكتر مصدق مخابره و به او از این توفیق تبریك مى‏گوید. پس از بازگشت شاه مورد تنفر قرار گرفت و دیگر به او شغلى ارجاع نشد.